Önder BAYIR

Giriş
Osmanlılar ilk kez Rumeli’ye 1352’de Gelibolu’daki Çimpe Kalesi’nin kendilerine üs olarak verilmesiyle geçmişler ve hızla Rumeli’nin uç bölgelerine akınlara başlamışlardır. Osmanlı ordusu Rumeli topraklarında muazzam zaferler kazandı ve elli yıllık bir süreçte, bu topraklar ikinci bir vatan konumuna geldi. Rumeli’ye geçiş, İstanbul’un fethinden önce olmuş ve Bizans, Osmanlı coğrafyasının ortasında kalınca fetih gerçekleşmiştir. Bir yandan fetihler devam ediyor iken, diğer taraftan da istimalet politikasıyla ve Kolonizatör Türk Dervişlerinin çalışmalarıyla gönüller fethedilmeye; Türklük ve İslamiyet bölgeye tanıtılmaya çalışılıyordu. Rumeli’de fetholunan bölgeler, mamur edilerek, Osmanlı’nın medeniyet anlayışı bu coğrafyada hızla kendini göstermeye başlamıştır. Osmanlı’nın Rumeli’deki en büyük mührü, bir İslam geleneği olan Vakıf medeniyeti olmuş; hakimiyet altına alınan her bölgede, muazzam Vakıf eserleri oluşturulmuştur.

⦁ Osmanlı Arşivi’nin Önemi
Arşivler, devletin ve fertlerin haklarını ve milletlerarası münasebetleri belgeler ve korurlar. Bir konuyu aydınlatmaya ve tespite yararlar. Bu arada ait olduğu devrin örf ve âdetlerini, sosyal yapısını, meselelerini ve bunlar arasındaki münasebetleri ortaya koyarlar.

Türkiye, arşiv malzemesi bakımından çok büyük bir zenginliğe sahiptir. Osmanlı Devleti’nden devralınan büyük mirasla, bugün dünyanın en zengin arşiv potansiyeline sahip sayılı ülkelerden birisi durumundayız.

Arşivler aynı zamanda milletlerin toplumsal ve kültürel tarihlerinin ortaya çıkması bakımından da büyük önem arzetmektedir. Bu belgeler, ait oldukları kültür ve medeniyetin diğer kültür ve medeniyetler ile tarih sahnesindeki irtibatı ve konumunu belirleyen unsurların da başında gelmektedir.

Üç kıta üzerinde, çok geniş bir coğrafyada ve altı yüz seneyi aşkın bir zaman diliminde hükümrân olmuş ve çeşitli milletleri bünyesinde barındırmış olan Osmanlı Devleti’nden, Türkiye Cumhuriyeti’ne intikal etmiş zengin arşiv malzemesi yalnız Türkiye’nin değil, bugün müstakil devlet kurmuş çeşitli milletlerin millî ve ortak tarihlerinin tespitinde ve yazılmasında başvurulacak otantik değerdeki tek kaynaktırlar. Özellikle bütün Balkan, Akdeniz, Kuzey Afrika ve Arap ülkelerine âit ilk elden tarihî kaynaklar Osmanlı Arşivleri’ndedir.

Osmanlı Arşivi bugün Osmanlı hinterlandında müstakil devletler olan 40’a yakın Orta ve Yakın Doğu, Balkan, Akdeniz, Kuzey Afrika ve Arap ülkesinin kültür, iktisat ve siyasî tarihlerinin gün ışığına çıkarılmasında, milletlerarası hakların ispatı ve korunmasında, ayrıca vatandaş haklarının hukukî mesnedini teşkil etmesi bakımından mühim bir yere sahiptir.

Osmanlı Arşivi’nde 100 milyona yakın belge 370 bin kadar da defter bulunmaktadır. Bu sayıyla dünyanın hemen en büyük arşivi durumundadır ve bunun haricinde dünyanın en önemli kültür hazinesidir. Genel Türk tarihi açısından bakıldığında da bu belgelerin büyük önemi olduğu kuşkusuzdur. Zira tarihî bakımdan kültürel anlamda geçirdiğimiz değişimler ile bunların sebep ve kaynaklarını izleyebilmek için öncelikle bu yapı üzerinde etkisini en fazla hissettiren siyasî yapının eylem ve politikalarının bilinmesi, bunun için de Osmanlı Arşivleri’nde mevcut belgelerin incelenmesi gerekmektedir.

Osmanlı Arşivi’ndeki arşiv malzemesi öncelikle defterle ve belgeler olarak ayrılmıştır, bunlar da yine Tanzimat öncesi ve sonrası defter ve belge tasnifleri olarak incelenmelidir.

⦁ Osmanlı Arşivi’nde Balkan Harpleriyle İlgili Belgeler
Karadağ’ın hududa yığdığı askerî birlikleri geri çekmesi konusunda büyük devletler nezdinde bir teşebbüste bulunulması ve Karadağ’ın yakında Gusine’ya hücum edeceğinin öğrenilmesi üzerine gerekli asker sevkiyatının yapılması için bölge halkının hayvanlarının kiralanıp askerî tedbirlerin alınması konusunda ilgili makamlara haber verilmesi
4 Ramazan sene [1]330 – 4 Ağustos sene [1]328 / [17 Ağustos 1912]

BEO, 305439

Bulgaristan Hükümeti tarafından sınıra yakın köylere silah ve cephane sevk edildiği gibi Palanga, Koçana, Çarova, Osmaniye ve Cuma-i Bala kasabalarına taarruz yapılacağı ve adı geçen yerlerin Bulgarlar tarafından tahkim olunduğu
Fî 18 Ramazan sene [1]330 – Fî 18 Ağustos sene [1]328 / [31 Ağustos 1912]

BEO, 305822

Bulgaristan’da Keşof Kabinesi’nin düşmesi halinde savaşın muhtemel olacağından Meclis-i Vükelâ’da, Rumeli’de kış mevsimine kadar fazla kuvvet bulundurulmasının uygun bulunduğu
29 Ramazan sene [1]330 – 29 Ağustos sene [1]328 / [11 Eylül 1912]

BEO, 306144

Sırbistan’ın Bulgaristan ile Osmanlı hükümeti aleyhine bazı görüşmeler yaptığı ve Sırbistan Hükümeti’nin geceleri asker ve silah sevkiyatı yapıp Osmanlı Devleti aleyhine savaşa sevk için halk mitingleri tasarladığının bildirilmesinden dolayı Selanik yoluyla nakletmek istedikleri silah ve cephaneye izin verilmemesi
30 Ramazan sene [1]330 – 30 Ağustos sene [1]328 / [12 Eylül 1912]

BEO, 306332

Karadağ Hükümeti’nin Osmanlı Hükümeti’ne 8 Ekim 1912 tarihi itibariyle savaş ilan ettiği haberi ve Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan’ın da yakında Osmanlı hükümetiyle ilişkileri kesip düşmanca bir tavır takınmaları ihtimali üzerine askerî sevkiyat ve hazırlığın hızlandırılıp bir an evvel tamamlanması konusunun Rumeli vilâyetleri ile müstakil vilâyetlere bildirildiği
26 Şevval sene [1]330 – 25 Eylül sene [1]328 / [8 Ekim 1912]

BEO, 306985

Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ hududunda savaşan Osmanlı askerinin kolsuz pamuklu yelek, aba, iç çamaşırı vb. giyim ihtiyaçlarının kısa zamanda sağlanıp cephelere gönderilmesi
8 Zilkade sene [1]330 – 6 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 / [19 Ekim 1912]

BEO, 307490

Karadağlıların Müslüman köylerini yakıp çoluk-çocuk demeden öldürerek İşkodra’ya yaklaştıkları ve Malisörlerle birlikte Tuz şehrini top ateşi altında tutmaya devam ettiklerinden İşkodra Vilâyeti’nin süratle askeri yardım gönderilmesini istediği ve mezâlimle ilgili olarak devletler nezdinde girişimlerde bulunulması
3 Zilkade sene [1]330 – 1 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 / [14 Ekim 1912]

BEO, 307286

Karadağlıların Osmanlı askerlerinin burun ve dudaklarını kestiklerine dair fotoğrafların Avrupa’nın büyük devletlerinin dışişleri bakanları ve yayınlanmak üzere gazetelere gönderilmesi
17 Zilkade sene [1]330 – 15 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 / [28 Ekim 1912]

BEO, 307823

Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ ile savaş halinde bulunduğumuzdan dolayı Meclis-i Umumî için yapılacak seçimlerin geciktirilmesinin uygun görüldüğü
Fî 14 Zilkade sene [1]330 – Fî 12 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 / [24 Ekim 1912]

İ. DUİT, 10/25

Avusturya Hükümeti’nin Balkan Savaşı’nı şaşkınlık ve kararsızlık içinde takip ettiği ve Viyana basınının ise hükümetlerini Balkanlarda Slavların gücünü göz ardı etmeden müttefikleriyle ters düşmemeye özen göstermesi hususunda uyardığı
Fî 18 Zilkade sene [1]330 ve fî 16 Teşrîn-i Evvel sene [1]328 / [29 Ekim 1912]

A.MKT.MHM, 742/13_2

Trablusgarp ve Bingazi’den dönen memurlar ile savaş sebebiyle Rumeli ile Cezâir-i Bahr-ı Sefîd Vilâyetlerinden gelen memurların ailelerine mahalle muhtarı, ihtiyar heyeti ve imamlarından aldıkları ilmuhaber karşılığında daha önce alınan karar gereği olarak yarım maaş ödenmesi
11 Muharrem sene [1]331 ve 8 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 / [21 Aralık 1912]

MV, 172/15

Çatalca’da yapılan ateşkes anlaşmasını imzaladığı halde İşkodra’daki Osmanlı kuvvetleriyle çarpışan Sırplardan askerî yardım alan hem Karadağlıların hem de onlara destek gönderen Sırpların ateşkes anlaşmasına açıkça aykırı davrandıklarından gerekli girişimlerde bulunması için Londra’daki Osmanlı temsilcisine tebligat yapılması
15 Muharrem sene [1]331 ve 12 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 / [25 Aralık 1912]

BEO, 309482

Yunanlılar ile Bulgarların, Müslümanların imhası yolunda gerçekleştirdikleri mezalime dair Selanik Valisi’nin mektubunun Fransızca’ya tercüme ettirilerek birer nüshasının yabancı elçilere verilip, birkaç nüshasının da Osmanlı Sefaretlerine gönderilerek Avrupa basınında yayınlattırılması, mezalimin izlerinin ortadan kaldırılmadan araştırma yapmak için tarafsız bir komisyon kurulması için Avrupalı büyük devletler nezdinde acilen girişimlerde bulunulması
24 Muharrem sene [1]331 – 21 Kânûn-ı Evvel sene [1]328 / [3 Ocak 1913]

BEO, 309707

İslamiyet’in ve Osmanlı Devleti’nin şan ve şerefinin korunması uğrunda, Kalküta’daki Müslümanların düzenledikleri mitingle ittifak yapmak istediklerini belirttikleri
Fî 3 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 / [13 Ocak 1913]

HR. TO, 543/75

Hindistan’ın Sind Vilâyeti Müslümanları’nın Balkan Savaşı münasebetiyle topladıkları yardım paralarını Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’ne teslim etdiklerine ve Balkan Savaşı hakkındaki Hindistan Müslümanlarının hissiyatına dair gelen mektup
Fî 9 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 / [19 Ocak 1913]

HR. TO, 543/87
8. Kolordu Komutanı Tahsin Paşa tarafından Selanik’in savaşılmadan Yunanlılara teslim edilmesi hususunun incelenerek ihmal ve kusuru bulunanlar hakkında gerekli işlemin yapılması
5 Safer sene [1]331 – 1 Kânûn-ı Sânî sene [1]328 / [14 Ocak 1913]

BEO, 310014

Trakya’da Bulgarlarla yapılan savaşın hangi askeri taktiklerle kazanılabileceğine dair Goltz Paşa’nın değerlendirmelerine ait Berlin Sefareti’nin yazısı
22 Kânûn-ı Sânî sene [1]913 / [22 Ocak 1913]

BEO, 310221

Bulgar asker ve eşkıyasının Drama Kasabası’nı istila edip Müslüman halka zulüm ve işkence yaptıklarına dair Drama Naibi Emin Efendi tarafından verilen raporun içeriğinin, dikkatlerin Bulgar mezalimine çekilmesi için tüm elçiliklere gönderilerek önemli basın kuruluşları yoluyla da yayınlanmasının tavsiye edildiği ve İtalyan Populo Romano gazetesinin bu raporu neşrederek Almanya Hükümeti’nin Balkan devletlerine olaylarla ilgili bir tebliğ gönderdiğini ve bu mezalimin önünü almak için İtalya Hükümetince girişimde bulunulduğunun Sadâret’e bildirildiği
Fî 19 Kânûn-ı Sânî 1328 / 1 Şubat 1913

BEO, 309586

Harp esnasında Edirne Vilâyeti’ne bağlı Şarköy, Mürefte ve Enez Kazalarında Rumların müslümanlara zulmettiği, olaylarada mağdur Müslümanlar ile faillerini gösteren cetvel

DH. EUM. 3. ŞB, 26/3

Hindistan’ın Vaniyambadi Müslümanlarının, Balkan Savaşı’nda şehit düşen ve yaralanan Osmanlı askerlerinin dul ve yetimleri için topladıkları yardım paralarına ait havalenamenin takdimi ve bu paraların kimlerden alındığına dair liste
Fî 3 Kânûn-ı Sânî sene 1328 / [16 Ocak 1913]

HR. TO, 543/66

Bosna-Hersek’in Banaluka şehrinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti adına toplanan yardıma ait Avusturya-Macaristan Banka-i Kebiri’nden gönderilen çekin makbuzunun gönderildiği
Fî 28 Şubat sene [1]328 / [13 Mart 1913]

BEO, 311444

Kaliforniya bölgesinde yaşayan Müslümanlar tarafından zulüm ve felakete uğramış müslümanlara dağıtılmak üzere 186 lira 10 şilin toplanıp Padişaha gönderildiği
23 Receb sene [1]331 – 15 Haziran sene [1]329 / [28 Haziran 1913]

BEO, 313978
Güney Afrika Bloemhof şehri İslam Cemaati adına Balkan Savaşı’nda zarar görenlerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere Sadaret’e 150 İngiliz lirası gönderildiği
30 Kânûn-ı Evvel sene 1329 [12 Ocak 1914]

HR. TO, 545/73

Yunan subayları ile yaptığı görüşmeler sonucunda Yunanlıların Bulgarlardan nefret ettiklerine şahit olduğu ve muhacirlerin Selanik ve Manastır’da zorluklar altında ikamet ettikleri, iaşelerinin yeterince sağlanamadığı nakledildikleri yerlerde karşılaştıkları sorunlar, Manasıtır, Kırçova, Serfice, Kayalar, Koçana, Alasonya, Grebene, Nasliç ve Kesriye kazalarına bağlı Müslüman köylerinin hemen hemen tamamının yağmalanıp yıkıldığı, Edirne, Selanik, Manastır ve Üsküp vilayetlerinde yağma sonucunda meydana gelen zararın bir milyar frank olduğunun tahmin edildiği, yakılmış Müslüman köylerinde her adımda uzuvları koparılmış kömür halinde cesetlere rastlandığı, soruna yüzeysel değil esaslı tedbirlerle çare aranması gerektiğine dair, Selanik’te Hilâl-i Ahmer dördüncü kafilesinin sevk ve idaresine Mısır hidivî tarafından memur tayin edilen Kamil Timur’un Sadâret’e sunduğu rapor
12 Şubat sene [1]913

BEO, 311337

Osmanlı topraklarına göç etmek isteyen 3.000 muhacirin Kuşadası’na sevki için Selanik’deki Yunan memurları tarafından ücretsiz olarak üç vapur tahsis edildiği bildirilmişse de, bunun insanî değil siyasî bir karar olduğu, Müslümanların Rumeli’den Anadolu’ya göç etmesinin teşvikinin Balkanlardaki İslam nüfusunun azalmasına sebep olacağı gibi Müslüman halkın oralarda bırakılması da onları zulüm ve haksızlığın içine terketmek demek olacağından Dahiliye Nezâreti’nden ne yapılacağının sorulması üzerine Meclis-i Vükelâ’nın göç meselesinde uygulayacağı siyaseti barış anlaşmasının imzalanmasından sonraya bırakıp üçbin muhacirin ise göç etmeyi istedikleri takdirde Yunan vapurlarınca nakledilebilecekleri kararını verdiği
13 Cumâdelûlâ sene [1]331 – 7 Nisan sene [1]329 / [20 Nisan 1913]

BEO, 312314

Osmanlı Devleti ile Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan ve Karadağ arasında Londra’da imzalanacak barış anlaşması için Osman Nizami Paşa, Nafia Nazırı Basarya Efendi ve Reşid Beyefendi’nin murahhas olarak görevlendirildikleri
28 Cumâdelûlâ sene [1]331 – 22 Nisan sene [1]329 / [ 5 Mayıs 1913]

BEO, 312662

Ekşinoz’da yaşayan çiftlik sahibi Ömer tarafından Büyükçekmece Taşağıl Çiftliği’ndeki Bulgarların Müslümanlara yaptığı mezalimi anlatan bir dilekçe gönderdiği, bunun üzerine bölgede yapılan incelemeler neticesinde buradaki Rum ve Bulgar köylülerinin her fırsatta düşmana ihbarda bulunup yardım ettikleri ve Müslüman muhacirleri yalnız bulduklarında katledip onların mallarını yağmaladıkları tespit edildiğinden, Balkan Savaşı süresince son savunma noktamız olan Çatalca hattındaki tüm Bulgar köylerinin kaldırılması, Rum köylerinin başka bir bölgeye nakli veya bu mümkün olmazsa da sıkı gözetim altında tutulmalarının gerektiği
25 Receb sene [1]331 – 17 Haziran sene [1]329 / [30 Haziran 1913]

BEO, 314070

Bulgarların geri çekilirken Uzunköprü’de Müslümanlardan 42, Kırklareli’nde 9 ve Edirne köylerinden 7 kişiyle birlikte Karaağaç’dan 30 kadar Rumu katlettikleri ve Karaağaç’da çeşitli milletlerden birçok kıza saldırıda bulunduklarından bu meselenin kamuoyunun dikkatine sunulması
Fî 10/11 Temmuz sene [1]329 / [23/24 Temmuz 1913]
BEO, 314866

Bulgarların Malkara ve civarındaki Doğan, Arslan, Kuruçiftlik, Kavak, Boluca, Çuğal, Cemendire, Balabancık, Çavuşköy, Taşkın Çiftlikleri köyleriyle, Keşan ve civarındaki Mavroz köyü, Tekirdağ’ın Panados, Naibköyl ve Kumbağı köylerindeki işgalleri esnasında Müslümanlar ve Rumlara karşı yaptıkları mezalime dair Başkomutan Ahmet İzzet Paşa ve Gelibolu Mutasarrıfı Cemal’in Sadaret ve Dahiliye Nezâreti’ne gönderdikleri raporlar
Fî 29 Şaban sene [1]331 ve fî 20 Temmuz sene [1]329 / [2 Ağustos 1913]

BEO, 314865

Rumeli Muhacirîn-i İslâmiye Cemiyeti’nin, Türklerin Balkan Savaşı esnasında gördüğü eziyet ve işkenceleri unutturmamak ve halkı aydınlatıp bilinçlendirmek için kitaplardan ziyade her ferdin anlayabileceği, olayları yansıtma ve kamuoyu üzerinde bırakacağı etki açısından da mükemmel olan, asrın icatlarından “sinematograf” cihazının faydalı olacağını belirttiği, Balkan Savaşı’ndaki zulmü gösteren sinematograf şeritlerinin yapımı için Mösyö Vanberg ile iş birliği yapılması ve bu şeritlerin hazırlanması için yerinde araştırma ve çekim yapılması gerektiği yönünde cemiyetin hükümetten ricada bulunduğu
Fî 30 Teşrîn-i Sânî sene [1]329/ [13 Aralık 1913]

DH. KMS, 63/49

Bulgarların, Edirneyi işgali esnasında Cibce, Havsa, Ortaköy, Selbüküm Nahiyesi, Cisr-i Mustafabey ve Çirmen’de, Müslüman ve Gayrimüslim halka yaptıkları mezalim / Bulgaristan Hükümeti’nin Gümülcine ve Kırcaali’den çekilmesi üzerine bu bölgeye yerleşen Bulgar eşkıya çetelerinin Müslüman ahaliyi din değiştirmeye zorladıkları, kiliseye çevirdikleri camide her Pazar düzenlenen Hıristiyan ayinine katılmayan Müslümanlardan her defa için 15 Lira ceza alıp bu hususta ısrar edenleri gizlice idam ettikleri ve sonradan verilen Hıristiyan isimlerini söylemeyip eski Müslüman isimlerini söyleyenlere yine aynı cezayı verdiklerine dair Osmanlı Ordusu Başkumandanlığı’ndan Sadâret’e sunulan rapor
Fî 28 Şaban sene [1]331 ve fî 20 Temmuz sene [1]329 / [2 Ağustos 1913]

BEO, 315151

Bulgar askerlerinin Edirne’yi işgali ve terki esnasında Müslüman ve Gayrimüslim halka yaptığı mezalimi ve Osmanlı ordusunun Edirne’yi geri alıp halkın can, mal ve namusunu kurtarmasından dolayı duydukları şükran ve memnuniyeti içeren, Müslüman, Rum, Ermeni ve Musevi cemaatleri adına ortaklaşa bir telgraf gönderildiği ve bu telgrafın Edirne halkının hissiyatını belirtmek noktasında tüm yerli ve yabancı gazetelerde yayınlattırılması
23 Şaban sene [1]331 – 14 Temmuz sene [1]329 / [27 Temmuz 1913]

BEO, 314959

İtalya ve Yunanistan devletleri tarafından işgal edilmiş olan Cezâir-i Bahri Sefîd Vilâyeti’ne bağlı adalar ahalisinden İstanbul ve diğer Osmanlı şehirlerine gidecek olanlara Yunan hükümetince pasaport verildiği, oysa ki adalar hukuken Osmanlı toprağı olduğundan şehbenderliklerimizin bu pasaportlara el koyup Osmanlı pasaportu vermeleri gerektiği
Fî 8 Safer sene [1]332 ve fî 23 Kânûn-ı Evvel sene [1]329 /[5 Ocak 1914]

DH. KMS, 5/33_24, 25

Edirne Vilâyeti’nin Balkan Savaşı esnasında Bulgarlara 10.000.000 liralık vergi ödemek zorunda kaldığı/ Edirne’nin ekonomik durumunu zora sokan bu yükten ancak bir-bir buçuk milyon lira borçlanarak kalkılabileceğine dair Edirne Valisi Ali Adil bin Mehmet’in tahriratı hakkında bir karar verilmesi gerektiği
Fî 11 Mart sene [1] 330 / [24 Mart 1914]

DH. İD, 211/4

Harpten sonra, Bulgar, Sırp ve Yunanlıların Müslümanları değişik bahanelerle öldürdükleri, hapse attıkları, hanelerini yaktıkları, okul açmalarına engel oldukları, göç etmeye mecbur bıraktıkları vs. haksızlık ve zulümler üzerine Rumeli’de yaşayan Müslüman ahali için neler yapılabileceğine dair vs Selanik İslam Cemaati reisi ile Siroz şehbenderinin Osmanlı Devleti’ne gönderdikleri raporlar
Fî 7 Mart sene [1]914

DH. KMS, 1/43

Yunan Ordusuyla beraber Balkan Savaşı’na katılarak müslümanları öldürüp mallarını yağma ettikleri halde yapılan anlaşma gereği çıkarılan genel afdan yararlanmış olan ancak daha sonra kanunsuz hareketlerine devam eden Haydarpaşa Şimendifer Kumpanyası çalışanlarından Marangoz Makrıköylü Anastaş veled-i Kosti ile Kartal’da Bahçivan Vikor veled-i Haci Polhiro’ya verilen on beşer senelik mahkumiyet kararının tasdik olunduğu
Fî 22 Cumâdelâhire sene [1]332 – Fî 5 Mayıs sene [1]330 / [18 Mayıs 1914]

DH. EUM. EMN, 80/17

Romanyalı “Enval Romen” petrol şirketi tarafından Balkan Savaşı’ndan önce İnöz civarındaki İbrice’ye gönderilip Bulgarların istilası üzerine deposundan çıkarılarak Keşan’a sevk edilmiş olan petrol gazları ile ilgili olarak tazminat talebinin uygun olmadığı
Fî 4 Mayıs sene [1]330 / [17 Mayıs 1914]

DH. İD, 70-2/40

Balkan Harbi’nden sonra Bulgaristan ve Sırbistan’a terk edilen topraklarda Selanik Bankası Osmanlı Anonim Şirketi şubelerinin, yapılan anlaşmalar gereğince nasıl faaliyet gösterecekleri
Fî 10 Mayıs sene [1]330 /
[23 Mayıs 1914]

HR. HMŞ. İŞO, 42/2-9

Balkan Savaşı’nda sınır dışı edilmeleri kararlaştırılan Karadağlılardan Osmanlı vatandaşlığına geçmek isteyip de henüz işlemleri tamamlanmamış olanların Osmanlı vatandaşı olarak askere alınıp alınmayacaklarına dair Hariciye Nezâreti’nden görüş sorulması
23 Ağustos sene [1]330 / [5 Eylül 1914]

DH. İD, 21-2/49

Ürgüplü Karavaizoğulları’ndan Ahmet oğlu Mehmed’in 14 ay 4 gün süreyle başçavuş rütbesiyle Şark Ordusu bünyesinde Balkan Savaşı’na katıldığını gösteren askerlik belgesi
Fî 22 Saferu’l-harâm sene [1]333 – Fî 27 Kânûn-ı Evvel sene [1]330 / [9 Ocak 1915]

DH. EUM. MEM, 58/15

Balkan Savaşı süresince, erzak bedeli ve maaş ödeneği olarak Harbiye Nezâreti’nin 1915 senesi bütçesinden Ordu-yı Hümâyûn Başkumandanlığı’na 30.000, Rumeli Şark ve Garp Ordu Komutanlığı’na da 15.000 kuruş tahsisi için gerekli düzenlemelerin yapılması
Fî 15 Rebîülâhir sene [1]333 ve fî 17 Şubat sene [1]330 / [2 Mart 1915]

İ. MLU, 1333 R./15

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın bitiminden Balkan Savaşı’nın başlangıcına ve Balkan Savaşı’ndan sonra göç etmiş olan muhacirlere ait cetvelin doldurulmasına dair talimatnameye göre muhacirlerin nüfüslarıyla,memleketlerinin, milletlerinin ve lisanlarının, sanat ve uğraşlarının, ekonomik durumlarının, yerleştirildikleri köylerin isimlerinin, iskân için yapılmış olan masraf çeşitlerinin, yerleştirme yapılan arazinin coğrafi ve zirai durumunun ve muhacirlerin iskânından çıkarılacak millî ve içtimaî sonuçların cetvellerde belirtilen yerlere yazılması ve bu cetvellerin iki ay müddette hazırlanıp acilen iade edilmesi
Fî 22 Rebîülâhir sene [1]333 ve fî 25 Şubat sene [1]330/ [10 Mart 1915]

DH. EUM. MTK, 72/53

Balkan Savaşı’nın çıkmasından önce Osmanlı toprakları dahilinde bir yere yerleşmiş oldukları halde savaştan önce yine memleketlerine giderek, savaştan sonra tekrar Osmanlı topraklarına dönmüş olanların; memleketlerinden hiç ayrılmayarak savaşın başlamasıyla veya savaştan sonra göç edenlerle farklarının olamayacağı ve bu şahıslara da muhacir muamelesinin uygulanması
Fî 16 Şaban sene [1]333 ve fî 16 Haziran sene [1]331/ [29 Haziran 1915]

DH. UMVM, 123/104

1915 senesinde sanayi mekteplerine kaydolunacak öğrencilerin %30-40’nın, yapılacak imtihanda başarılı olan ve istenilen şartları taşıyan muhacir çocuklarından tercih edileceği

DH. UMVM, 78/14

Balkan Savaşı süresince ağır savaş şartları yüzünden memleketlerinden ayrılarak Osmanlı topraklarına sığınan muhacirlerin iskân, nakil ve geçimleri için Dahiliye Nezâreti’nin 1915 senesi bütçesine 3 milyon kuruş ilave yapılması
Fî 26 Nisan sene [1]331 / [9 Mayıs 1915]

MV, 240/5
Balkan Savaşı’na katılıp da hayatta olup olmadığı 1914 Martı’na kadar belli olmayan askerlerin ölmüş kabul edilerek nüfustan düşürülmesi gerektiğine dair Şura-yı devlet kararı
Fî 25 Ramazan sene [1]333 ve fî 11 Ağustos sene [1]331 / [24 Ağustos 1915]

DH. UMVM, 123/129

Balkan Savaşı’ndan sonra Yunan işgaline uğrayan Ege adalarından, daha önce Anadolu’ya göç etmiş Hıristiyanların, Yunan memurlarının yardımları ve Fransa pasaportuyla geri gelmelerinin önlenmesi gerektiği, aksi halde adalarda göçler sebebiyle azınlıkta kalan Müslümanların, Hıristiyanların maddî ve manevî baskısı altında kalacakları
Fî 13 Eylül sene [13]35 / [13 Eylül 1915]

DH. EUM. SSM, 37/146

BALKAN SAVAŞI’NDA HİLÂL-İ AHMER’E YARDIMLARI DOKUNANLARA ALTIN MADALYA VERİLMESİ

Balkan ve Trablusgarb savaşlarında Osmanlı Hilâl-i Ahmeri’ne olağanüstü yardımları dokunan yerli ve yabancı 13 kişiye Altın Hilâl-i Ahmer Madalyası verilmesi hakkında Padişah emri
Viyana Sefir-i Kebîri ve Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Reisi Hüseyin Hilmi Paşa hazretleri
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Reis-i Sânîsi Muallim ve Doktor Besim Ömer Beyefendi
Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umumîsi azâsından Muallim Doktor Bahaeddin Şakir Bey
Hilâl-i Ahmer Merkez-i Umumîsi azâsından Doktor Mehmed Ali Bey
Vâlide-i Hidivî hanımefendi hazretleri
Prenses Nimet Mahmud Muhtar Hanımefendi hazretleri
Behupal Hakimesi Bibeya Begüm hazretleri
Paris Sefiri Sâbıkı Rıfat Paşa refikası Madam Rıfat Paşa
Avusturya Sefiresi Markiz Palaviçini cenâbları
Almanya Sefiresi Madam Vangenheim cenâbları
Sâbık Amerika Sefiresi Madam Rochill cenâbları
Ticaret ve Nâfia Nâzır-ı esbakı merhum Zihni Paşa haremi hanımefendi
Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkez-i Umumîsi Kâtib-i Sâniyesi Nezihe Veli bint-i Zıya hanımefendi
28 Zilkade sene [1]333 – Fî 24 Eylül sene [1]331 / [7 Ekim 1915]

MV, 241/157

Hilâl-i Ahmer’e yardım toplanması hususunda hizmetleri olan Almanya Hariciye memurlarından Sefaret Müsteşarı Baron Kalokiran Kense’nin eşine gümüş ve Balkan Savaşı’nda hastanelerde hizmet gören Çilingiryan Hanım’a Tunç Hilâl-i Ahmer Madalyası verilmesi
Fî 4 Cumâdelûlâ sene [1]334 – Fî 25 Şubat sene [1]331 / [9 Mart 1916]

MV, 241/282

Osmanlı Devleti’nin Şark Şimendiferleri gelirlerinden ödemesi gereken borcunun Balkan Harbi’nde Sırbistan’a terk olunan topraklardaki kalan kısım gelirlerinin Sırbistan tarafından ödenmesi Paris Maliye Konferansı kararı gereği iken, Sırbistan topraklarının Birinci Dünya Savaşı’nda işgale uğraması üzerine bu borcun Sırbistan’ı işgal eden müttefiklerimiz hesabına geçirilmesi için gerekli teşebbüslerde bulunulması
Fî 5 Nisan sene [1]332 / [18 Nisan 1916]

HR. HMŞ. İŞO, 146/13-12

Çeşme, Bayezid, Kuşadası ve sair yerlerde ikamet eden Sırbistan muhacirlerinin uğradıkları zarar ve ziyanı gösterir cetvelin, Paris Balkan Umûr-ı Maliye Komisyonu’nda görüşülmesi için Osmanlı delegelerine gönderildiği

HR. HMŞ. İŞO, 146/10

Balkan Harbi ve Birinci Dünya Savaşı esnasında Müslüman halkın nüfus kaybının telafisi için, altı veya daha fazla çocuğa sahip olan ailelere çocuk başına otuzar kuruş maaş tahsis edilmesine dair kanun
20 Cumâdelâhire sene [1]334 ve 10 Nisan sene [1]332/ [24 Nisan 1916]

MV, 201/75
Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı sebebiyle kaybolan tapu belgelerinin yerine yenilerinin ücretsiz olarak verilmesi
4 Receb sene [1]334 – 24 Nisan sene [1]332 / [7 Mayıs 1916]

MV, 201/97

Balkan Savaşı’nda istila edilen yerlerde, 400 kuruşa kadar maaşı olup göç etmek durumunda kalan memurlara, diğer normal muhacirlere verildiği gibi bir ev ile yeterli miktarda bağ veya bahçe verilebileceği
Fî 29 Teşrîn-i Evvel sene [1]332 / [11 Kasım 1916]

DH. UMVM, 40/2

Balkan Savaşı’ndan sonra Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Arnavutluk, Yunanistan ile yapılan antlaşmalar gereği, orada kaldıkları için Osmanlı vatandaşlığını kaybettikleri halde daha sonra Osmanlı topraklarına gelip vatandaşlık muamelelerini yapmamış oldukları için Osmanlı Devleti’nden çıkartılmaları gereken kimselerle ilgili muamelenin zorunlu şartlardan dolayı ertelenmesi

DH. EUM. ECB, 34/106_1, 3

Balkan Savaşı’ndan dolayı, Osmanlı topraklarına göç eden muhacirlere, memleketlerindeki gayri menkullerinin 50.000 kuruştan fazla kısmından yararlanamayanlara 600.000 kuruşu geçmemek kaydıyla sened karşılığında gayri menkul verileceği ve bu malların satılamayacağı, rehin verilemeyeceği, bu malların vergileri ile Ziraat Bankası’nda rehinli olan arazilerin taksitlerinin bu mallardan yararlanan muhacirler tarafından ödeneceği ve bu kanundan önce kendisine gayri menkul veya arazi yardımında bulunulmuş muhacirlerin de bu kanun kapsamında olacağı
Fî 22 Zilkade sene 1334 ve fî 7 Eylül sene 1332/ [20 Eylül 1916]

MV, 245/15

Tekâlif-i Harbiye Kanunu gereğince Balkan Savaşı esnasında askeriye tarafından el konulan zahire ve sair eşyalara karşılık olarak verilen mazbatalar muhteviyatının karşılıklarının aşar borçlarıyla mahsup edileceği
5 Rebîülâhir sene 1334 ve 27 Kânûn-ı Sânî sene 1332 / [9 Şubat 1917]

İ. MLU, 1334 R./14

Balkan Savaşı esnasında Edirne’nin Bulgarlar tarafından işgal edilmesinden sonra Rumlar tarafından işlenen suçlarla ilgili polis müdüriyetinden gelen raporun takdimi
Fî 22 Şaban sene [1]336 ve fî 2 Haziran sene [1]334 / [2 Haziran 1918]

DH. EUM. 3. ŞB, 25/61-2
Balkan Savaşı’ndan sonra Yunanistan ve Bulgaristan ile yapılan anlaşma gereği mübâdele edilen Rum ve Bulgarların tekrar geri dönmelerinin önlenmesi, Yunan Hükümetince, Limni ve Bozcaada’ya giden bazı Rumların emniyet ve gözetleme araçlarından yoksun olan Kale-i Sultaniye sahillerine geçirilerek nüfus çoğunluğunun sağlanmak istendiğinin anlaşıldığı, Kale-i Sultaniye sahillerinin emniyet altına alınmasıyla Yunanistan ve Bulgaristan’dan seyahat amacıyla Osmanlı topraklarına gelecek olanlar hakkında sınırlamalar getirilmesi konularında gereğinin yapılması
2 Ramazan sene [1]337 -1 Haziran sene 1335/ [14 Haziran 1919]

MV, 216/7

BULGARİSTAN’IN İLHAK ETTİĞİ YERLERDEKİ MÜSLÜMANLARA AİT ARAZİLER
İlhak ettiği topraklarda Müslümanlara ait araziler hakkındaki Bulgaristan Devletince çıkarılan kanunun üç sene müddetle daha yürürlüğünun uzatılması/ Bahsedilen arazilerdeki emlâklarını satmak ve tasfiye etmek üzere Bulgaristan’a gitmek isteyenlerin pasaportlarının İstanbul Bulgar Konsolosluğunca vize edilmediği /Türk tebasının bundan böyle Bulgaristan’a gitmelerine engel olunmaması gerektiği
Fî 19 Ağustos sene [1]340 / [19 Ağustos 1924]

HR. İM, 56/3

OSMANLI DEVLETİ İLE YUNANİSTAN ARASINDAKİ VATANDAŞLIK MESELESİ
1913 yılında Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasında yapılan antlaşma gereğince Yunanistan’a terk edilen topraklardaki ahalinin altı ay içerisinde Yunan vatandaşlığını seçebilecekleri, antlaşmadan önce Osmanlı Devleti, eski Yunanistan ve başka devletlerde ikamet edenlerin Osmanlı vatandaşı addedileceği, antlaşmadan itibaren 3 yıl içinde isteyenlerin Osmanlı vatandaşlığına geçebilecekleri, bu kişilerin Yunanistan’dan çıkışlarında yanlarında götürdükleri mallardan vergi alınamayacağı ve Yunanistan’da kaldıkları üç yıl içinde askere alınamayacağı ve askerlik bedelinden muaf tutulacakları
1329 [1913]
DH. KMS, 5/33_10_20

OSMANLI DEVLETİ İLE YUNANİSTAN ARASINDA İMZALANAN 1913 TARİHLİ ATİNA ANTLAŞMASI
Balkan Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti ile Yunanistan arasındaki münasebetlerin yeniden kurulması için; vatandaşlık mallar, savaş esirleri, silahlar, din hürriyeti, müftülerin statü ve seçimleri, vakıflar, mezarlıklar, trenler, imtiyazlar, ibadethaneler ve eğitim maddelerini içeren ve 1-14 Kasım 1913 tarihleri arasında Atina’da Osmanlı Devleti’nden Galib Kemali Bey ile Yunan Devleti’nden ise D. Panas’ın bir barış anlaşması imzaladıkları ve anlaşmanın Meclis-i Mahsus ve Meclis-i Vükelâ’da görüşüldükden sonra Padişah tarafından da onaylandığı / İki ülke arasında uygulanacak vatandaşlık meselesine dair Osmanlı Devleti şehbenderliklerine gönderilen talimatname
Fî 24 Zilhicce sene [1]331 – Fî 11 Teşrîn-i Sânî sene [1]319 / [24 Kasım 1913]
MUAHEDENAME, 407

OSMANLI DEVLETİ İLE SIRBİSTAN ARASINDA 1914 YILINDA YAPILAN ANLAŞMA
Savaştan sonra Osmanlı Devleti ile Sırbistan Devleti arasında diplomatik ilişkilerin tekrar başlatılması, rehinelerin durumu, siyasi af, Sırbistan’a terk edilen topraklarda yaşayanların vatandaşlık tercihleri ve terk edilen arazinin sahiplerinin haklarının korunması, işgalden evvel kirada olan arazilerin durumları, terk edilen topraklarda yaşayan müslümanlara da diğer din mensuplarına uygulanacak hukukun geçerli olacağı, müslümanların seçecekleri Başmüftünün hak ve sorumlulukları, Üsküb ile Manastır Sanayi mektebleri dahil diğer okulların tanınıp gelirlerinin muhafaza edilmesi, Sultan Murat’ın Kosova’daki türbesinin müştemilatıyla korunması, Şark Şimendiferleri ile Selanik-Manastır Şimendiferi’nin durumu vb. maddeleri içeren ve 1-14 Mart 1914 tarihlerinde imzalanan İstanbul Antlaşması
Fî 28 Rebîülâhir sene 1332 – Fî 13 Mart sene 1330 / [26 Mart 1914]
MUAHEDENAME, 299_2, 3, 4, 5

OSMANLI DEVLETİ İLE BULGARİSTAN DEVLETİ ARASINDA İMZALANAN 1913 TARİHLİ İSTANBUL ANTLAŞMASI
Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında Balkan Savaşı’nı sona erdiren ve iki memleket arasındaki sınırlar, terk edilecek topraklardaki askerlerin tahliyesi, diplomatik ilişkiler posta, telgraf ve trenlerin karşılıklı olarak tekrar çalıştırılması, ticari münasebetler, siyasi af, savaş esirlerinin ve Osmanlı tabiiyetine geçmek isteyen ahalinin durumları, Bulgaristan topraklarında kalan Müslümanların diğer Bulgar tebaasının tabi olduğu hukuka tabi olacakları ve hutbelerde Padişah’ın zikredilmesine devam edileceği, Osmanlı topraklarında yaşayan Bulgarların Hıristiyan hukukuna tabi olacakları, Bulgaristan’da kalan Padişah ve ahaliye ait arazilerin muhafazası, müftülerin nasıl seçilecekleri ve sair maddeleri içeren ve 16-29 Eylül 1913 tarihlerinde imzalanan İstanbul Antlaşması

MUAHEDENAME, 32